Catatan tentang Tawangmangu, Negeri Para Pangeran (1933)

delpher.nl

Di Lereng Gunung Lawu, tercatat ada sebuah negeri yang disebut sebagai Negeri Para Pangeran. Hal itu ditulis dalam koran Soerabaijasch handelsblad (23-02-1933). Berikut ini adalah narasi dan terjemahannya.

Uit de Vorstenlanden. TAWANGMANGOE.

(Van omen redacteur.) ~ Vrijwel recht ten Oosten van Soerakarta verheft zich, op de grens van Madioen, de machtige Goenoeng Lawoe. Een geweldig bergmassief, dat gnn deze zijde bet vlakke land der Vorstenlanden solide afsluit. * Van Solo uit gezien, leek ons de berg verder weg, dan hij in wezen ls, want het rijdt snel aan tot Karangpandan, waar de nieuwe autoweg begint. Nieuw, want het was op de begrooting van 1024, dat Z. H. de Mangkoenagoro een bedrag uittrok voor den wegaanleg Karangpandan-Tawangmangoe. Het plan zou in drie begrootingsjaren worden uitgevoerd en de totale bouwsom mocht de ƒ 60.000 niet overschrijden. Dat is ook niet gebeurd en binnen den bepaalden tijd kwam de 11 kilometer lange bergweg gereed, met een breedte van s\'2 meter en eene lichte verharding van 3 meter. In 1926 kon de verbinding worden fipengesteld en al was het dan Mangkoenagorosch gebied, zoo gaf toch Z.V.B. de Soesoehoenan den wensch te kennen, de eerste te zijn, om dezen weg te berijden, welk verlangen uiteraard door Prins Mangkoenagoro werd ingewilligd. Dit zijn zoo van die kleine beleefdheden, welke de hoffelijke Javaansche grooten weten te bewijzen. Inderdaad, d« weg is schitterend ftan natuurschoon, niet zoo grootsch als die naar Tosari, maar veel-vriendelijker, omdat de berghellingen hier links en rechts over den geheelen afstand met voedingsgewassen zijn beplant. Voor het oogenblik is de toestand van den weg, door de gietbuien van den Westmoesson, natuurlijk niet in zoo besten staat en in een licht autotje zal de tocht momenteel kwalijk een plelzierritje genoemd kunnen worden, maar in een zwaren wagen merkt men niet veel van de blootgespoelde steenen.

In den middag kwam er weer zoo'n gietbui opzetten en dan wordt de tameljjk-smalle weg een bruisende bergbeek en de bovenlaag spoelt de ravijnen in.

Het klinkt een beetje raar, doch is niettemin een feit, dat een breede weg, naar verhouding, minder aan onderhoud kost, dan een smalle. In de eerste plaats is dit een gevolg van het logische feit, dat op een smallen weg alle asverkeer in beide richtingen één en het zelfde spoor volgt, terwijl op een breeden weg minstens drie verkeerssporen vallen te onderkennen, waar dan nog voor de bergwegen in de tweede plaats bijkomt, dat een smalle weg bij stortbuien in zijn geheel tijdelijk de bedding van een beek vormt, terwijl bij een breeden weg, het middengedeelte droog blijft, althans een veel minder-diepe laag water over zich heen krijgt, waardoor de uitschuring veel minder erg is; behalve dan aan de gemakkelijk bij te werken kanten.

Zoo is ook een geasphalteerde weg in onderhoud goedkooper, dan een ongeasphalteerde en er zon dan ook alles voor te zeggen zijn, dezen weg te asphalteeren, niet bij wijze van luxeuitgave, maar om op het onderhoud te kunnen bezuinigen. Edoch, helaas, de tijden zijn er niet naar.

Er is wel sprake van geweest, in den yprookjestijd, die achter or.s ligt — toen vogels spreken konden en suiker werd verkocht met winst — „In illo tempore" werd bewilligd, dat het Gouvernement de kosten leenen zou aan het Zelfbestuur, dat deze leeningsgelden, plus de rente terugbetalen zoude uit het verschil der j aarlij ksche onderhoudskosten. Maar de tijden zijn veranderd en wie in dezen tijd op dat oude, schoone plan zou durven terugkomen, liep hard kans, verdacht te worden, iets tegen den Directeur van Financiën in Batavia- Centrum te hebben.

Dus blijft de weg, zocals hij was, wat niet wegneemt, dat, als over een dag of veertien de zware regens voorbij zijn, de bovenlaag weer snel hersteld zal wezen, waarna men zelfs met het lichtste wagentje den tocht gerust zal kunnen wagen.

Het dorpje Tawangmangoe, op een hoogte van een 3600 voet boven de zee, was eenmaal een centrum van koffietuinen. De administrateur van die cultures woonde te Tawangmangoe, terwyi de vorsten van Mangkoenagaran het buitenverblijf Srikaton bezaten, dat gebouwd werd tijdens de regeering van Mangkoenagoro 11.

In een der lofzangen van Pangeran Adipati Ario Mangkoenagoro IV werd het plaatsje reeds geprezen om zijne prachtige vergezichten op de vlakte van 8010 en het heerlijke klimaat. Een tocht van M. N. IV. in gezelschap van den toenmaligen Resident van Soerakarta, den heer Jeekel en eene, daaraan verr bonden, ontmoeting met den Resident van Madioen, den heer Veiser, te Tawangmangoe in Augustus 1879 werd beschreven in de verzamelde werken van Mangkoenagara IV. De koffiecultuur bloeide van 1870 tot 1890. In later Jaren werd de gewezen administrateurswoning benut als dienstwoning van den AssLstent-wedana, toenmaals Mantri-Goenoeng, of Panewoe geheeten en als wij dezen functionaris een bezoek brengen, dan valt het op, dat nog een iegelijk, laag of hoog, spreekt van „Panewoe". De Pasanggrahan Srikaion is na ettelijke Jaren van leegstaan en verbouwingen thans ter beschikking gesteld van den Superintendent der Mankoenegaransche Zaken, doch het oude hoofdgebouw is er niet meer. En zoo beleeft men dan ten slotte het merkwaardige feit, dat de eenige, die er nu geen buitenverblijf heeft, uitgerekend Prins Mangkoenagoro is. Wel is een stuk grond voor een nieuw buitenverblijf gereserveerd en dat is Inderdaad het allermooiste plekje van dit wondermooie tuindorp. De weg helt flauwtjes hier omlaag en uittredend van tusschen de villatjes en optrekjes, ziet men recht vooruit en meer naar links, zoover het oog kan reiken, de lachende, lichtgroene vlakte van Solo. Rechts schuift een uitlooper van den Lawoe, als een donkergroene coulisse vooruit met een vriendelijk, Inlandse!» dorpje op zijn flanken en uit de diepte van het ravijn ruischt de waterval. Er is een platformpje gemaakt van natuursteen, waar men, zonder last van duizelingen, de val op het allermooist bezien kan en 't is een plekje, waarvan men noode heengaat. Hier zal In de toekomst het nieuwe buitenveiblijf van den Prins verrijzen en mooier plekje zal niet licht gevonden worden.

Gezondheidsoord.

In den ouden tijd was Tawangmangoe. evenals eenmaal Tosari slechts te paard te bereiken, van Karangpandan uit, dan wel van Matesih. In 1922 werd het paardenpad van Matesih naar Tawangmangoe eenigszins vertreed en toen konden sterke auto's Tawangmangoe halen; echter niet zonder gevaar.

Toch begreep men, dat het plaatsje als het ware aangewezen, was, om te groeien tot gezondheidsoord, omdat de afstand van de hoofdplaats niet meer bedraagt, dan 40 kilometer. Enkele personen, beschikkende over zware motorwagens hadden dan ook reeds, voor het bouwen van een buitenverblijf, of optrekje, het oog laten vallen op het aardige bergdorpje, dat zoo enorm-veel vóór heeft. Het klimaat b.v. is er koel, maar droog. Nlet« dus van die akelige kilheid, dit in sommige bergdessa's tot in het merg van iemands gebeente pleegt door te dringen, doch integendeel het heerlijk-opwekkende van het ademen in koele, droge, lucht. Sigaren kan men gewoon in een kistje bewaren en schimmel is er onbekend.

De pioniers genoten van het maken van uitstapjes in de schitterendmooie omgeving, doch hun aantal bleef voorshands beperkt, omdat het bouwen er nog zoo kostbaar was, als gevolg van het dure transport van van het benoodigde bouwmateriaal.

Het streven van den Vorst.

Toen besloot de huidige Prins Mangkoenagoro zelf de hand aan de ploeg te slaan, doch tevens van meet af aan er voor te waken, dat hier geen mode-rage zou ontstaan, met luxe-hotels en grondspeculanten en wat daar al zoo meer bij kijken komt. Tawangmangoe moest zijn voor &1- len, ook voor de minst bedeelden met aardsche goederen en aan dezen vorstelijken wensch wordt strikt de hand gehouden.

Z. V. K. de Soesoehoenan heeft er een eenvoudig optrekje, maar ook een minimaal-gepensionneerde, die er leeft, met vrouw en kind, van... een halven gulden daags, in een snoes van een villatje, keurig gemeubeld, met rondom een heerlijke, groote moestuin!

Onze mondaine medebroeders op dit ondermaansche —of eigenlijk

waren het onze mede-zusters — hebben wel al eens een enkel keertje een aanval gewaagd, door in modieuze, dure toiletten uit een landelijk hotelkamertje te voorschijn te komen. Maar dat ging dan, als een loopend vuurtje, door het heele tuindorp, dat onmiddellijk „in staat van beleg" en „mobiel" verklaard werd en dan ging de heele rest van de verzameling ostentatief in pyama wandelen en was de aardigheid van het modieuze toilet er natuurlijk gauw af.

Toch is men in het dorpje verre van achterlijk. Men heeft er eene uitmuntende waterleiding, met tal van hydranten langs den weg en in de kampongs, maar — als men het óns vraagt — gelooven wij, dat de bewoners nog het meest-trotsch zijn op hun 18 véritabele straatlantaarns! De waterleiding heeft weliswaar een kleine dertig duizend gulden gekost en de straatverlichting kost maar 80 pop in een heel jaar. maar 't .staat zoo innig-knus!

TERJEMAHAN:

Dari Negeri Para Pangeran. TAWANGMANGOE.

(Dari editor kami.) ~ Hampir tepat di sebelah timur Surakarta, di perbatasan Madioen, menjulanglah Goenoeng Lawoe yang perkasa . Sebuah rangkaian pegunungan besar , ia dengan kokoh mengelilingi dataran rendah Tanah Kerajaan di sisi ini. * Dilihat dari Solo, gunung itu tampak lebih jauh daripada sebenarnya, karena dengan cepat mengarah ke Karangpandan, tempat jalan raya baru dimulai. Ini baru, karena dalam anggaran tahun 1024 Yang Mulia Mangkoenagoro mengalokasikan sejumlah dana untuk pembangunan jalan Karangpandan-Tawangmangoe. Rencana tersebut akan dilaksanakan selama tiga tahun anggaran, dan total biaya konstruksi tidak boleh melebihi ƒ 60.000. Hal ini tidak terjadi, dan dalam waktu yang ditentukan, jalan pegunungan sepanjang 11 kilometer selesai dibangun, dengan lebar 5,2 meter dan lapisan aspal tipis setebal 3 meter. Pada tahun 1926, jalan tersebut selesai dibangun, dan meskipun berada di wilayah Mangkungagoro, ZVB tetap menyampaikan keinginan Susuhunan untuk menjadi yang pertama melewati rute ini, sebuah keinginan yang tentu saja dikabulkan oleh Pangeran Mangkungagoro. Ini hanyalah beberapa dari keramahan kecil yang dikenal diberikan oleh para pejabat Jawa yang sopan. Memang, jalan ini sangat indah dari segi keindahan alam, tidak semegah jalan menuju Tosari, tetapi jauh lebih menyenangkan, karena lereng gunung di sini ditanami tanaman di kedua sisinya sepanjang jalan. Saat ini, kondisi jalan, karena curah hujan Monsun Barat, tentu saja tidak dalam kondisi terbaik, dan dengan mobil ringan, perjalanan ini hampir tidak bisa disebut perjalanan yang menyenangkan, tetapi dengan kendaraan berat, orang hampir tidak akan memperhatikan bebatuan yang terbuka.

Sore harinya hujan deras kembali turun dan jalan yang agak sempit itu berubah menjadi aliran sungai pegunungan yang deras , tanah bagian atas terbawa ke jurang.

Kedengarannya agak aneh, tetapi tetap saja faktanya jalan yang lebar membutuhkan perawatan yang proporsional lebih sedikit daripada jalan yang sempit. Hal ini terutama disebabkan oleh fakta logis bahwa di jalan yang sempit, semua lalu lintas di kedua arah mengikuti jalur yang sama, sedangkan di jalan yang lebar, setidaknya tiga jalur dapat dibedakan. Kedua, untuk jalan pegunungan , jalan yang sempit untuk sementara membentuk dasar aliran sungai saat hujan deras. Di jalan yang lebar, bagian tengah tetap kering, atau setidaknya menerima lapisan air yang jauh lebih dangkal, sehingga mengakibatkan erosi yang jauh lebih ringan, kecuali pada bagian tepi yang mudah diperbaiki.

Demikian pula, jalan beraspal lebih murah perawatannya daripada jalan yang tidak beraspal, dan ada banyak alasan untuk mengaspal jalan ini, bukan sebagai pengeluaran mewah, tetapi untuk menghemat biaya perawatan. Namun, sayangnya, saat ini bukanlah waktu yang tepat untuk itu.

Memang ada pembicaraan, di masa-masa dongeng di balik Or.s.—ketika burung-burung bisa berbicara dan gula dijual untuk mendapatkan keuntungan—bahwa "di masa lalu" disepakati bahwa Pemerintah akan meminjamkan biaya kepada Pemerintah Daerah, yang akan membayar kembali dana pinjaman ini, ditambah bunga, dari selisih biaya pemeliharaan tahunan. Tetapi zaman telah berubah, dan siapa pun yang berani meninjau kembali rencana lama yang bagus itu hari ini kemungkinan akan dicurigai memiliki sesuatu yang menentang Direktur Keuangan di Batavia-Centrum.

Jadi jalan tetap seperti semula, yang tidak mengubah fakta bahwa, setelah hujan lebat berlalu dalam waktu sekitar dua minggu, lapisan tanah atas akan cepat pulih, setelah itu perjalanan dapat dilakukan bahkan dengan gerobak yang paling ringan sekalipun.

Desa Tawangmangoe, yang terletak di ketinggian 3.600 kaki di atas permukaan laut, dulunya merupakan pusat budidaya kopi. Administrator tanaman ini tinggal di Tawangmangoe, sementara para pangeran Manggaenagaran memiliki kediaman pedesaan Srikaton, yang dibangun pada masa pemerintahan Manggaenagoro II.

Dalam salah satu himne Pangeran Adipati Ario Mangkoenagoro IV, kota ini telah dipuji karena pemandangan dataran 8010 yang menakjubkan dan iklimnya yang indah. Perjalanan Mangkoenagoro IV bersama Residen Surakarta saat itu, Bapak Jeekel, dan pertemuan terkait dengan Residen Madioen, Bapak Veiser, di Tawangmangoe pada Agustus 1879, dideskripsikan dalam kumpulan karya Mangkoenagara IV. Budidaya kopi berkembang pesat dari tahun 1870 hingga 1890. Pada tahun-tahun berikutnya, bekas kediaman administrator digunakan sebagai kediaman resmi Asisten Wedana, yang saat itu disebut Mantri-Goenoeng, atau Panewoe. Ketika kita mengunjungi pejabat ini, sangat mencolok bahwa semua orang, baik tinggi maupun rendah, masih menyebut "Paewoe." Setelah beberapa tahun kosong dan direnovasi, Pasanggrahan Srikaion sekarang tersedia untuk Pengawas Urusan Mankungaharan, tetapi bangunan utama lama sudah tidak ada lagi. Akhirnya, kita menyadari fakta luar biasa bahwa satu-satunya orang yang tidak memiliki rumah pedesaan adalah, dari semua orang, Pangeran Mankungahara. Sebidang tanah telah dicadangkan untuk rumah pedesaan baru, dan memang itulah tempat terindah di desa taman yang menakjubkan ini. Jalan di sini menurun perlahan, dan dari antara vila dan pondok, kita dapat melihat lurus ke depan dan lebih jauh ke kiri, sejauh mata memandang, dataran Solo yang hijau cerah dan mempesona. Di sebelah kanan, perpanjangan Sungai Lawoe membentang seperti latar belakang hijau tua, dengan desa penduduk asli yang ramah di sisinya, dan dari kedalaman jurang, air terjun mengalir deras. Sebuah platform kecil telah dibangun dari batu alam, di mana kita dapat menikmati pemandangan air terjun yang paling indah tanpa merasa pusing, dan itu adalah tempat yang enggan kita tinggalkan. Di masa depan, kediaman pedesaan baru Pangeran akan dibangun di sini, dan tempat yang lebih indah akan sulit ditemukan.

Resor kesehatan.

Dahulu kala, Tawangmangoe, seperti Tosari, hanya dapat diakses dengan kuda, baik dari Karangpandan maupun dari Matesih. Pada tahun 1922, jalan setapak dari Matesih ke Tawangmangoe sebagian diaspal, dan kendaraan yang kuat kemudian dapat mencapai Tawangmangoe; namun, tidak tanpa bahaya.

Namun, dipahami bahwa desa itu ditakdirkan untuk berkembang menjadi resor kesehatan, karena letaknya tidak lebih dari 40 kilometer dari kota utama. Beberapa orang dengan kendaraan bermotor berat telah mengincar desa pegunungan yang menawan ini, yang memiliki begitu banyak keunggulan, untuk membangun rumah pedesaan atau tempat peristirahatan. Iklimnya, misalnya, sejuk tetapi kering. Bukan hawa dingin mengerikan yang sering menembus hingga ke tulang sumsum di beberapa desa pegunungan, melainkan perasaan menyegarkan yang luar biasa dari menghirup udara sejuk dan kering. Cerutu dapat disimpan di dalam kotak, dan jamur tidak dikenal.

Para perintis menikmati perjalanan di lingkungan yang indah, tetapi jumlah mereka tetap terbatas untuk sementara waktu, karena pembangunan di sana masih sangat mahal, karena biaya transportasi bahan bangunan yang dibutuhkan sangat tinggi.

Cita-cita sang Pangeran.

Kemudian Pangeran Mangkoenagoro saat itu memutuskan untuk mengambil tindakan sendiri, tetapi juga untuk memastikan sejak awal bahwa tidak akan ada tren yang berkembang di sini, dengan hotel mewah, spekulan tanah, dan semua hal terkait lainnya. Tawangmangoe dimaksudkan untuk segelintir orang, bahkan mereka yang paling tidak beruntung dalam hal harta benda duniawi, dan keinginan pangeran ini dipatuhi dengan ketat.

ZVK de Soesoehoenan memiliki tempat tinggal sederhana di sana, tetapi juga seorang pensiunan yang tinggal di sana bersama istri dan anaknya, dengan penghasilan setengah guilder sehari, di sebuah vila kecil yang indah, berperabotan rapi, dikelilingi oleh kebun sayur yang luas dan indah!

Saudara-saudari kita di dunia ini—atau lebih tepatnya

Saudari-saudari kita—mereka kadang-kadang nekat menyerang, keluar dari kamar hotel pedesaan dengan pakaian modis dan mahal. Tetapi hal itu akan menyebar seperti api ke seluruh desa, yang akan segera dinyatakan "dalam keadaan terkepung" dan "bergerak," dan kemudian anggota kelompok lainnya akan dengan mencolok berjalan-jalan mengenakan piyama, dan tentu saja, kesenangan dari pakaian modis itu akan cepat hilang.

Namun, desa ini jauh dari kata terbelakang. Desa ini memiliki sistem penyediaan air yang sangat baik, dengan banyak hidran di sepanjang jalan dan di kampung-kampung, tetapi—jika Anda bertanya kepada kami—kami percaya penduduknya paling bangga dengan 18 lampu jalan mereka! Penyediaan air mungkin menelan biaya hampir tiga puluh ribu gulden, dan penerangan jalan hanya menghabiskan biaya 80 gulden per tahun. Tapi kelihatannya sangat nyaman!

Link Koran: Soerabaijasch handelsblad (23-02-1933)