Letusan Gunung Merapi 22 Desember 1930: Peristiwa, Korban, hingga Lahar Pasir

delpher.nl

Gunung Merapi meletus pada 22 Desember 1930. Sebuah koran Belanda bernama Leeuwarder nieuwsblad : goedkoop advertentieblad (22-12-1930) mencatatkan peristiwa mulai dari letusan hingga korbannya.

Berikut ini adalah narasi dan terjemahannya:

DE UITBARSTING VAN DE MERAPI. Een groote ramp. Acht inlandsche dorpen bedolven. — Het aantal dooden gestegen tot 700. — Duizenden vluchtelingen.

De uitbarstingen van de „Merapi", waarvan niemand aanvankelijk iets ernstigs verwachtte, hebben een groote ramp veroorzaakt. De berg is in heftige beroering en de eene eruptie volgt op de andere.

Vrijdagmorgen om ruim half negen had weer een zware uitbarsting plaats, gevolgd door een geweldige zan diahar, er uitziende als grijswit poeder en even vloeibaar als water. Alles stroomde omlaag, zoowel in het groote Blonberg afstroomen, onder luid gerommel, dat de mantri van het seismografisch station te Maron half gekleed moest vluchten. De bevolking werd door een paniek bevangen, wat geen wonder was. Een hevige storm loeide over den berg en door de dalen. Maar boven het geraas van den wind uit hoorde men nog duidelijk de Merapi rommelen. Modderregens maakten het aardedonker en daarbij kwam dan nog de verstikkende, zwavelachtige atmosfeer. Uit tal van dorpen vluchtte ook de bevolking uit lijfsbehoud naar de steden. Zaterdagmorgen waren Magelang en andere plaatsen bedekt met een laag grijs slijk. De werkende berg leverde een fantastisch gezicht met zijn opschietende vlammen uit de brandende dorpen en bosschen op de hellngen van den berg, en gelijkt een geduchte rookende pilaar. Vele kleine bergriviertjes zijn veranderd in razende stroomen, die massa's modder van de bergen voeren.

De slachtoffers.

Zaterdag werd uit Magelang gemeld: Tengevolge van een nieuwe eruptie is de lijst der slachtoffers tot 89 gestgeen, waaronder 6S vermisten. Dezen bevonden zich binnen de gevaarlijke zone.

De plaats, waar de meeste slachtoffers vielen, was dezelfde waar in 1920 26 menschen het slachtoffer werden van den heeten luchtstroom. De oppervlakte van de verwoeste gronden kan nog niet geschat worden. In het Blengkong-ravijn werden twee verkoolde menschenlijken aangetroffen naast twee levende karbouwen. De lijken ncch de.karbouwen konden geborgen worden in verband met het zeer geaecidenteerde terrein. Het station van den vulkanologischen dienst te Maren moest wederom worden verlaten. De seismograaf was bovendien losgelaten.

Te Magalang is een plaatselijk steuncomité gevormd.

De dessa's boven de onderdistricten Sroemboeng en Doekcen zijn thans eveneens ontruimd, evenals Kali Bening, waar de vluchtelingen uit Mer Sabrang waren ondergebracht.

Laatste berichten.

Uit Weltevreden werd Zondag aan de Cr t. gemeld:

Het aantal dooden, als gevolg van de uitbarsting van den Merapi is thans toegenomen tot 700, terwijl gevreesd wordt, dat nog zeer velen meer, die worden vermist, eveneens zijn verbrand. Acht inlandsche dorpen zijn totaal verwoest, terwijl een uitgestrekte streek vruchtbaar land bedekt is met gloeiend heet zand, welke stroom nog steeds naar beneden vloeit, waardoor andere dorpen met verwoesting worden bedreigd. Duizenden vluchtelingen stroomen de steden van Midden-Java binnen, in vele gevallen van hun zinnen beroofd door de verschrikkelijke tooneelen, die zij hebben aanschouwd. Het geheele district Sroemboeng is een ware brandende hel geworden. De Merapi is nog steeds in werking en werpt rookzuilen en verblindende vlammen uit, ofschoon het onderaardsch gerommel is opgehouden. De resident, die het getroffen district bezocht, kwam in verscheiden huizen, waar de mannen en vrouwen, blijkbaar uit angst voor de komende ramp, zelfmoord hadden gepleegd. De eruptie is een van de grootste catastrophen, welke Midden-Java ooit getroffen hebben. Het is onmogelijk in het getroffen gebied door te dringen als gevolg van de levensgevaarlijke gasvorming. De omvang van de schade valt nog niet te berekenen, doch steunverleening, ook uit Nederland, is dringend geboden. De modderstroom blijft zich zeer snel voortbewegen door de Kali Blonkeng, doch deze treedt somtijds buiten de oevers, waardoor verschillende dessa's worden overvallen. Hierdoor zijn de menschen niet in staat te vluchten. Langs de wegen worden ineengeschrompelde lijken, in groepen van soms dertig tegelijk, aangetroffen. Tallooze gewonden, meestal met zware brandwonden aan beenen en voeten, zijn in de hospitalen opgenomen. Magelang herbergt 2000 vluchtelingen, Moentilan en Salam (beide gelegen aan den straatweg Magelang-Djokjakarta in de residentie Kedoe) elk 500, terwijl velen zijn gevlucht naar de hooger gelegen heuvels, alwaar ze onbereikbaar zijn voor den modderstroom. Men kan deze menschen echter niet voorzien van levensmiddelen. De Merapi werkt intusschen nog steeds voort, doch is door de wolkenmassa aan het oog onttrokken. De militairen verleenen op krachtige wijze hulp. Nader wordt geseind, dat de hoofdplaats van het onderdistrict Sroemboeng (ten Z.-W. van den Merapi), die door den modderstroom werd bedreigd, door de militairen is ontruimd. De ramp neemt buitengewone proporties aan. De modderstroom is sinds Zondagochtend weer vier K.M. vooruitgestroomd. 140 H.A. sawah, 900 H.A. bouwland en 1500 stuks grootvee zijn tot nu toe reeds verloren gegaan.

De zandlahar.

Omtrent de zandlahar wordt uit Magelang aan het Hb 1. gemeld, dat het zand een geweldige, hooge temperatuur heeft. Alles wat met dit zanc" in aanraking komt, verkoolt grondig. De lengte van den stroom wordt geschat op minstens zes K.M., de breedte op gemiddeld 200 meter, de dikte, op enkele plaatsen, op 25 meter. De zandstroom ligt momenteel onbewegelijk, doch wanneer er weder beweging in mocht komen en de stroom onverhoopt terechtkomt in de Kali Lamat, dan loopt Moentilan ernstig gevaar. Een later bericht meldt: Alle treinen hebben ernstige vertraging. De spoorwegbrug en de brug voor asverkeer, aan den grooten weg nabij Tempel, worden zeer ernstig bedreigd. leder oogenblik wordt verbreking van de communicatie tusschen Djokja en Magelang verwacht. De berichten uit Moentilan melden dat de laharstroom den grooten weg nabij Moentilan naderde tot op een afstand van honderd meter. De bevolking is hoogst onrustig. Het geheel biedt een zeldzaam troosteloozen aanblik door het verzengende zand, waar eerst zware maïskolven op het veld te pluk stonden. De lahar strekte zich Vrijdag uit tot de dessa Bedjoengan, drie K.M. stroomafwaarts, langs de Kali Blongkeng, van af Maron. In den nacht van Vrijdag op Zaterdag werd te Kali Cerang in het Djokjasche wederom een dichte aschregen waargenomen, welke een soort sneeuwlandschap schiep. De vulkaan is nog onzichtbaar door de wolkenmassa. De paniekstemming werd Vrijdagavond nog vermeerderd, doordat de laharstroom de dessa's Gedjoegang en Podjok in vlammen deed opgaan, welk schouwspel van den grooten weg af zichtbaar was. Zaterdagmorgen vroeg was een klein deel van den kegel van de Merapi zichtbaar, de top evenwel niet, doch thans is de heele berg weder in een wolkenmassa gehuld, terwijl de krater rookmassa's blijft uitstooten. Vrijdagmiddag verraste een koude laharstroom de Djokjasche waterleidingswerken in het Kali Koening-ravijn, waardoor de brug, welke de hoofdaanyoerleiding naar de stad draagt, weggeslagen is en de waterleiding verbroken werd. Alle nieuwe capteeringswer ken ter waarde van f 40.000 zijn absoluut verloren, doch iiet oude broncomplex is behouden gebleven. De watertoevoer van de nieuwe wijk van Djokjakarta wordt thans voorzien uit de oude militaire bronleiding.

TERJEMAHAN:

LETUSAN GUNUNG MERAPI. Bencana besar. Delapan desa penduduk asli terkubur. — Jumlah korban tewas telah meningkat menjadi 700. — Ribuan pengungsi.

Letusan Gunung Merapi, yang awalnya tidak diperkirakan akan serius, telah menyebabkan bencana besar. Gunung tersebut berada dalam kekacauan hebat, dan satu letusan diikuti oleh letusan lainnya.

Pada Jumat pagi, sekitar pukul 08.30, letusan hebat lainnya terjadi, diikuti oleh zan diahar besar-besaran, yang tampak seperti bubuk putih keabu-abuan dan selembut air. Semuanya mengalir menuruni bukit, bahkan ke Blonberg yang besar, disertai dengan gemuruh keras yang memaksa mantri stasiun seismograf di Maron untuk melarikan diri, setengah telanjang. Penduduk diliputi kepanikan, yang tidak mengherankan. Badai dahsyat mengamuk di atas gunung dan melalui lembah-lembah. Tetapi di atas deru angin, gemuruh Gunung Merapi masih dapat terdengar dengan jelas. Hujan lumpur membuat keadaan menjadi gelap gulita, dan ini diperparah oleh atmosfer yang pengap dan berbau belerang. Banyak penduduk desa juga mengungsi ke kota untuk menyelamatkan diri. Pada Sabtu pagi, Magelang dan tempat-tempat lain tertutup lapisan lumpur abu-abu. Gunung yang terbakar itu menampilkan pemandangan yang fantastis, dengan kobaran api yang menjulang dari desa-desa dan hutan yang terbakar di lerengnya, menyerupai pilar berasap yang dahsyat. Banyak aliran sungai kecil di pegunungan telah berubah menjadi arus deras, membawa massa lumpur menuruni gunung.

Para korban.

Pada hari Sabtu, laporan dari Magelang mengatakan: Karena letusan baru, daftar korban telah meningkat menjadi 89, termasuk 65 orang hilang. Mereka berada di dalam zona bahaya.

Lokasi tempat sebagian besar korban jatuh adalah lokasi yang sama tempat 26 orang tewas akibat ledakan panas pada tahun 1920. Luas lahan yang hancur belum dapat diperkirakan. Di jurang Blengkong, dua mayat manusia hangus ditemukan di samping dua kerbau hidup. Mayat kerbau tidak dapat dievakuasi karena medan yang sangat terjal. Stasiun vulkanologi di Maren harus ditinggalkan lagi. Selain itu, seismograf juga telah ditinggalkan.

Sebuah komite dukungan lokal telah dibentuk di Magalang.

Desa-desa di atas kecamatan Sroemboeng dan Doekcen juga telah dievakuasi, begitu pula Kali Bening, tempat para pengungsi dari Mer Sabrang ditampung.

Berita terbaru.

Dari Weltevreden, berikut ini dilaporkan kepada CRt. Pada hari Minggu:

Jumlah korban tewas akibat letusan Merapi kini telah meningkat menjadi 700 orang, sementara dikhawatirkan banyak lagi yang hilang dan tewas terbakar. Delapan desa adat telah hancur total, sementara area luas lahan subur tertutup pasir panas yang terus mengalir menuruni bukit, mengancam kehancuran desa-desa lain. Ribuan pengungsi membanjiri kota-kota di Jawa Tengah, banyak di antara mereka yang kehilangan akal sehat akibat pemandangan mengerikan yang mereka saksikan. Seluruh distrik Sroemboeng telah menjadi neraka yang sesungguhnya. Merapi masih aktif, memuntahkan kolom-kolom asap dan kobaran api yang membutakan, meskipun gemuruh bawah tanah telah berhenti. Warga yang mengunjungi distrik yang terkena dampak menemukan beberapa rumah tempat pria dan wanita, tampaknya karena takut akan bencana yang akan datang, telah bunuh diri. Letusan ini adalah salah satu bencana terbesar yang pernah melanda Jawa Tengah. Tidak mungkin untuk memasuki daerah yang terkena dampak karena penumpukan gas yang mengancam jiwa. Besarnya kerusakan belum dapat dihitung, tetapi bantuan, termasuk dari Belanda, sangat dibutuhkan. Lumpur terus bergerak cepat melalui Kali Blonkeng, tetapi kadang-kadang meluap, menenggelamkan beberapa desa. Akibatnya, orang-orang tidak dapat melarikan diri. Mayat-mayat yang mengerut ditemukan di sepanjang jalan, kadang-kadang dalam kelompok tiga puluh orang sekaligus. Banyak orang yang terluka, sebagian besar dengan luka bakar parah di kaki dan telapak kaki mereka, telah dirawat di rumah sakit. Magelang menampung 2.000 pengungsi, dan Muntilan serta Salam (keduanya terletak di jalan raya Magelang-Yokjakarta di pemukiman Kedoe) masing-masing menampung 500 pengungsi. Banyak yang telah mengungsi ke perbukitan yang lebih tinggi, di mana mereka tidak dapat dijangkau oleh lumpur. Namun, orang-orang ini tidak dapat diberi makan. Merapi terus meletus, tetapi tertutup oleh massa awan. Militer memberikan bantuan yang besar. Laporan lebih lanjut menunjukkan bahwa kota utama subdistrik Sroemboeng (barat daya Merapi), yang terancam oleh lumpur, telah dievakuasi oleh militer. Bencana ini mencapai proporsi yang luar biasa. Longsor lumpur telah meluas sejauh empat kilometer lagi sejak Minggu pagi. 140 hektar sawah, 900 hektar lahan pertanian, dan 1.500 ekor ternak telah hangus terbakar.

Lahar pasir.

Mengenai lahar pasir, laporan dari Magelang hingga Hb 1 menyatakan bahwa pasir tersebut memiliki suhu yang sangat tinggi. Segala sesuatu yang bersentuhan dengan pasir ini akan hangus terbakar. Aliran tersebut diperkirakan memiliki panjang setidaknya enam kilometer, lebarnya rata-rata 200 meter, dan ketebalannya, di beberapa tempat, 25 meter. Aliran pasir saat ini tidak bergerak, tetapi jika bergerak lagi dan tiba-tiba memasuki Kali Lamat, Muntilan akan berada dalam bahaya serius. Laporan selanjutnya menyatakan: "Semua kereta api mengalami penundaan serius. Jembatan kereta api dan jembatan untuk lalu lintas jalan raya, di jalan utama dekat Tempel, sangat terancam. Komunikasi antara Djokja dan Magelang diperkirakan akan terputus kapan saja." Laporan dari Muntilan menunjukkan bahwa aliran lahar mendekati jalan utama dekat Muntilan hingga seratus meter. Penduduk sangat gelisah. Seluruh pemandangan menampilkan pemandangan yang langka dan sunyi karena pasir yang membakar, di tempat yang dulunya banyak tongkol jagung dipanen di ladang. Lahar meluas hingga ke desa Bedjoengan pada hari Jumat, tiga kilometer di hilir, di sepanjang Kali Blongkeng, dari Maron. Pada malam hari dari Jumat hingga Sabtu, hujan abu tebal kembali terlihat di Kali Cerang di wilayah Djokja, menciptakan lanskap seperti salju. Gunung berapi itu masih tertutup oleh massa awan. Kepanikan semakin meningkat pada Jumat malam ketika aliran lahar menyebabkan desa Gedjoegang dan Podjok terbakar, pemandangan yang terlihat dari jalan utama. Sabtu pagi, sebagian kecil kerucut Merapi terlihat, meskipun bukan puncaknya. Sekarang seluruh gunung sekali lagi diselimuti awan, sementara kawah terus mengeluarkan asap tebal. Pada Jumat sore, aliran lahar dingin mengejutkan instalasi pengolahan air Djokja di jurang Kali Koening, menyapu jembatan yang membawa jalur pasokan utama ke kota dan merusak pasokan air. Seluruh instalasi penampungan air baru senilai 40.000 guilder hilang sepenuhnya, tetapi kompleks sumur lama tetap utuh. Pasokan air untuk distrik Yogyakarta yang baru sekarang berasal dari sumur militer lama.

Link Koran: Leeuwarder nieuwsblad : goedkoop advertentieblad (22-12-1930)