Reboisasi dan Peraturan Penebangan Hutan di Lereng Gunung Lawu Tahun 1881

delpher.nl

Saya menemukan artikel di koran De locomotief: Samarangsch handels- en advertentie-blad, tertanggal 05-11-1881. Di sini tertulis bagaimana peraturan tentang penggundulan di Gunung Lawu itu ditegakkan.

Untuk lebih jelasnya, silakan baca uraian dan terjemahannya:

Herwouding.

(Vervolg en Slot.)

H_t .->-_ t den. heer Dlbbet_ twJjWaoliÜg voor, of dc -ütwoudv-jt van Ja.» div itts v_t_-i_ «ti.__ heeft die men in 't algemeen vermeent daaraan te moeten toekennen.

Men heeft, ja, plaatsen waarvoor de bosschen het alfU'K-hl__ g gras is gekomen, dat den groei van geboomte en de bebouwing van den grond belet, en daarop kan men wijzen als plaatsen van dorheid tengevolge van ontwouding, — maar zeer zelcer zijn die uitgestrekthedan ten opz'cbte van geheel Java gelukkig niet groot. Worden bij ontginningen de wouden op de berghellingen uitgeroeid en laat men zorgeloos het terrein, na een paar jaar ftewas, aan zijn

lot o^r, dao, zekur, verdwijnt door afspoelt-.)? l.aiizamerliaïid de vruchtbare aarde, da begroeiing, en verschijnt de alang-alang waarmede dan alles bedorven is. Maar stelt men in ptaats van het woud een cultuur die den grond doet begroeien en de dorheid tegengaat, dan kan dit stellig geen bezwaar opleveren En daaromtrent zijn door de Regeering eenige voorschriften gegeven, die hier een geschikte plaats mogen vinden.

Bij Staatsblad 1874 n°. 79 i« bepaald, dat geen woeste gronden ter octginning mogen wordeu uitgegeven aan inlanders zonder vergunning van het bestuur, en dat de ontginner de bouwkruin terrasvormig moet bewerken, ïoo er gevaar bm_tnat voor afspoeling. Bij uitgiften ter ontginning van woeste gronden aan Europeanen is die bepaling niet gemaakt, doch indien de ontginner zijn eigenbelang begrijpt en het hem niet te doen is om roofbouw, zal ook hij het maken van terreinen niet nalaten. Omtrent de verdere uitroeiing van bosschen zijn door het Gouvernement bepalingen uitgevaardigd, voorkomende in het boschreglement van Staatsblad 1874 n°. 100. Hierbij worden omtrent de djati-bosschen bevelen gegeven betrekkelijk velling en aanplant, en omtrent de wildhoutboßschen, die op de berghellingen groeien en dus meer nabij den oorsprong der rivieren liggen, wordt voorgeschreven dat die in staud moeten worden gehouden, voor zooverre dit wenschelijk wordt geacht. Van Regeeringswege is dus ter voorkoming van verdere uitroeiing en van roofbouw het noodige gedaan, — indien aan de voorschriften maar de hand gehouden wordt. De heer Vrendenberg maakte een vergelijking tusschen da Boló- ra ep Java. Hij zeide, dat de eerste grooten deels komt van den genoegzaam ontwouden berg Lawoe, terwijl de Brantas het water ontvangt van bergen die nog voor een deel mei bosoh bedekt zijn, en ziet in de omstandigheid dat de Solo-rivier met veel grooter stroomgebied dan de Brantas, in den drogen tijd maar 10, de Brantas daarentegen 40 kub meters water per seconde afvoert, den gunstigen invloed van het geboomte op het wateiprovenu eener rivier. Of de Lawoe meer ontwoud is dan de bergen waaruit de Brantas ontspringt is — aldus antwoordt de hew Dibbetz — onbekend-, geweest ben ik daar niet, maar dat de Solo-rivier niettegenstaande haar kleiner stroomgebied, minder vermogen kan hebben dan de Brantas, is, buiten du quaestie van bewouding, ook zeer goed te verklaren. De Solo-rivier komt hoofdzakelijk van de zuidwestelijke hellingen van de Lawoe; de bergen Merapi en Merbaboe geven eenige afiluenten. Van af Soerakarta tot aan zee, een afsta, d van 440 K. M, doorloopt zij een vlak land en neemt zij weinig rivieren op. Hoewel het stroomgebied groot is, komt het water van de drie genoemde bergen. Nu de Brantas. Yau de bergen Smeroe, Ardjoeno, Kawi, Kloet, en gedeeltelijk ook nog van de Willis vloeien een groot aantal rivieren af, die met de uitstrooming van de Rawa Bening de Brantas vormen. Hoewel de Brantas in lengte kleiner is dan de 9010-rivier, is het berggedeelte veel grooter. M_n zie op de kaart welk groot aantal rivieren zioh tusschen de plaatsen Kediri en Ma'ang in de Brantas werpen. Daar nu van 5 bergen en uit een rawa meer water kan afvloeien dan van 3 bergen, zie ik hierin de natuurlijke oorzaak, wa.rom de Brantas rivier, hoe^-ei sleiner dan da S-10, in den Ooaujjoesson ïueói water afvoert. De heer Vrendenberg maakt zich van de ontwouding der Lawoe een verkeerd denkbeeld. Het is waar, dat de oorspronkelijke bosschen grootendeels verdw.nen zijn, maar daar zijn andere gewassen voor in de plaats getreden. Juist op de westelijke helft der Lawoe, waar de Solo-rivier ontspringt, liggen in de afdeelingen Sragi en Wonogiri, volgens den R.- Keeringsalmauak van 1881, niet minder dan 87 koffieondernemin gen, behalve de koffielanden van prins Mangkoe Negoro. 

Zi.t de heer V. in de verdwijning VBn de boaschen zulk groot nadeel, ik vind het zeer gelukkig, dat wij in plaats van dat bosch, alleen bewoonbaar voor tijgers en ander onge' iierte, een behoorlijke cultuur hebben die aan zooveel menschen arbeid verschaft. En wat het verschil betreft tusschen bosschen en kcffieaanplantingen, ook de koffieboom en de daarbij behoorende schaduwboom hebben toch zeker effect op de temperatuur. Zij hebben immers evenzeer kruin en bladeren als een woudboom. Spreekt de heer V. van de „genoegzaam ontwoude Lawoe", dan is dat dus minder juist; de Lawoe is in 't geheel niet kaai. Doch stel het geval dat herbewoudine noodig was, dan zou om in een rivier als de Solo, die in den drogen tijd 10 en in den Wesfcmoesson 3000 kub. meters per seconde afvoert, een gelijkmatig waterprovenu te krijgen, zeer zeker een kolossale bewonding noodig zijn. Vrij wat meer dan een beplanting ter breedte van 50 a 150 meters ter weerszijden van de oevers, zooals de heer V. wil. Uit het bovenstaande blijkt volgens den heer Dibbetz: dat men wegens de configuratie en terreingesteldheid van Java en de daar aanwezige groote cultuur en rijke vegetatie, niet verklaren kan dat de uitroeiing van vele bosschen daar den regenval beduidend heeft doen afnemen, en dat men om door berbewouding meer water gedurende den drogen moeseon in de rivieren te brengen, bij vele rivieren te kolossale aanplantingen zou moeten aanleggen, terwijl men daarbij het ongeval zou scheppen dat in den regentijd de bandjirs veel geduchter zouden zijn.

Terjemahan:

Reboisasi.

(Kelanjutan dan Kesimpulan.)

Pertanyaannya adalah apakah hutan Jawa berawal dari rumput alang-alang, yang secara umum diyakini sebagai penyebabnya.

Memang ada tempat-tempat di mana hutan telah tumbuh, dan rumput alang-alang telah menghambat pertumbuhan pohon dan pertanian, dan ini dapat ditunjukkan sebagai tempat-tempat tandus akibat deforestasi—tetapi untungnya, area ini tidak terlalu luas dibandingkan dengan seluruh Jawa. Apakah hutan di lereng gunung diberantas selama reklamasi, dan apakah lahan dibiarkan begitu saja setelah beberapa tahun tumbuh, atau apakah pasti akan hilang karena erosi? Tanah yang subur, vegetasi, menghilang, dan alang-alang muncul, merusak segalanya. Tetapi jika seseorang menerapkan sistem pertanian di hutan yang memungkinkan tanah menjadi subur dan mengatasi kekeringan, maka ini tentu tidak akan menimbulkan keberatan. Pemerintah telah mengeluarkan beberapa peraturan dalam hal ini, yang mungkin dapat diterapkan di sini.

Staatsblad 1874 No. 79 menetapkan bahwa tidak ada lahan terlantar yang dapat diberikan untuk reklamasi kepada penduduk asli tanpa izin dari pemerintah, dan bahwa pengembang harus mengolah bagian atas lahan dalam bentuk teras, karena ada risiko erosi. Ketentuan ini tidak dibuat untuk alokasi lahan untuk pengembangan lahan terlantar kepada orang Eropa, tetapi jika pengembang memahami kepentingan mereka sendiri dan tidak khawatir dengan eksploitasi berlebihan, mereka tidak akan ragu untuk mengembangkan lahan. Mengenai penebangan hutan lebih lanjut, pemerintah telah mengeluarkan peraturan, yang tercantum dalam peraturan kehutanan Staatsblad 1874, No. 100. Peraturan ini mengeluarkan perintah mengenai penebangan dan penanaman hutan jati, dan menetapkan bahwa hutan kayu liar, yang tumbuh di lereng gunung dan karena itu lebih dekat ke sumber sungai, harus dipelihara sejauh yang dianggap perlu. Oleh karena itu, pemerintah telah mengambil langkah-langkah yang diperlukan untuk mencegah penebangan dan eksploitasi berlebihan lebih lanjut, selama peraturan tersebut dipatuhi. Bapak Vrendenberg membandingkan Sungai Bolóra dengan Sungai Jawa. Beliau mengatakan bahwa Sungai Bolóra sebagian besar berasal dari Gunung Lawoe yang sebagian besar telah mengalami penggundulan hutan, sementara Sungai Brantas menerima airnya dari pegunungan yang masih sebagian tertutup hutan. Beliau melihat dalam fakta bahwa Sungai Solo, dengan daerah tangkapan air yang jauh lebih besar daripada Sungai Brantas—hanya 10 meter kubik air per detik di musim kering, sementara Sungai Brantas, di sisi lain, mengalirkan 40 meter kubik air per detik—pengaruh positif pepohonan terhadap pasokan air sungai. Apakah Gunung Lawoe lebih banyak mengalami penggundulan hutan daripada pegunungan tempat Sungai Brantas bermula—seperti yang dijawab oleh Bapak Dibbetz—tidak diketahui—saya belum pernah ke sana, tetapi bahwa Sungai Solo, meskipun daerah tangkapan airnya lebih kecil, dapat memiliki daya apung yang lebih rendah daripada Sungai Brantas, terlepas dari masalah penghutanan, juga sangat mudah dijelaskan. Sungai Solo terutama berasal dari lereng barat daya Gunung Lawoe; Gunung Merapi dan Merbaboe menyediakan beberapa aliran air. Dari Surakarta ke laut, dengan jarak 440 kilometer, sungai ini melintasi lanskap datar dan hanya menerima sedikit aliran sungai. Meskipun daerah aliran sungainya luas, airnya berasal dari tiga gunung yang telah disebutkan sebelumnya. Sekarang, tentang Sungai Brantas. Sejumlah besar sungai mengalir dari pegunungan Smeroe, Ardjoeno, Kawi, Kloet, dan sebagian juga dari Willis, yang bersama dengan aliran Rawa Bening, membentuk Sungai Brantas. Meskipun Sungai Brantas lebih pendek daripada Sungai 9010, bagian pegunungannya jauh lebih besar. Anda dapat melihat di peta berapa banyak sungai yang mengalir ke Sungai Brantas antara Kediri dan Ma'ang. Karena lebih banyak air dapat mengalir dari lima gunung dan dari rawa daripada dari tiga gunung, saya melihat ini sebagai penyebab alami mengapa Sungai Brantas, meskipun lebih kecil daripada S-10, mengalirkan lebih sedikit air ke Ooaujoesson. Bapak Vrendenberg memiliki kesan yang salah tentang penggundulan hutan di Lawoe. Memang benar bahwa hutan asli sebagian besar telah hilang, tetapi tanaman lain telah menggantikannya. Tepatnya di bagian barat Lawoe, tempat Sungai Solo bermula, menurut R. Keeringsalmauak tahun 1881, terdapat tidak kurang dari 87 perkebunan kopi di divisi Sragi dan Wonogiri, belum termasuk lahan kopi milik Pangeran Mangkoe Negoro.

Apakah Bapak V. menganggap hilangnya semak-semak itu sebagai kerugian besar, saya menganggapnya sangat beruntung bahwa, alih-alih hutan yang hanya dihuni oleh harimau dan hama lainnya, kita memiliki budaya yang layak yang menyediakan lapangan kerja bagi begitu banyak orang. Dan mengenai perbedaan antara hutan dan perkebunan kopi, pohon kopi dan pohon peneduh yang terkait dengannya tentu juga memengaruhi suhu. Lagipula, mereka memiliki kanopi dan daun yang sama dengan pohon hutan. Ketika Bapak V. berbicara tentang "Lawoe yang cukup gundul," itu kurang akurat; Lawoe sama sekali tidak gundul. Namun, anggaplah reboisasi diperlukan, maka untuk mencapai pasokan air yang konsisten di sungai seperti Solo, yang mengalirkan 10 meter kubik per detik selama musim kering dan 3.000 meter kubik per detik selama musim hujan barat, reboisasi dalam jumlah besar tentu akan diperlukan. Jauh lebih besar daripada perkebunan selebar 50 hingga 150 meter di kedua sisi tepian sungai, seperti yang diusulkan oleh Bapak V. Dari uraian di atas, jelas menurut Bapak Dibbetz, bahwa karena konfigurasi dan topografi Jawa serta budaya yang luas dan vegetasi yang kaya di sana, tidak dapat dijelaskan mengapa penebangan banyak hutan telah secara signifikan mengurangi curah hujan di sana, dan untuk membawa lebih banyak air ke sungai selama musim kering melalui reboisasi, seseorang harus membangun perkebunan yang sangat besar di sepanjang banyak sungai, sementara menciptakan konsekuensi yang tidak menguntungkan bahwa sungai akan jauh lebih berbahaya selama musim hujan.

Link Koran: De locomotief: Samarangsch handels- en advertentie-blad (05-11-1881)