Sejarah Gunung Api dalam Catatan Deli Courant 23-12-1930

delpher.nl

Berikut ini adalah penjelasan panjang tentang sejarah gunung api, khususnya Gunung Merapi yang terulis dalam Deli courant (23-12-1930). Berikut ini adalah narasi dan terjemahannya:

DE GESCHHEDENIS VAN DEN BERG DES VUURS.

EERSTE BLAD. Dit nummer bestaat uit vier bladen.

VROEGERE UIT BARS 11 IN vat IN v«n ucin ivitrv«ri. Verhaal vol van geweld en verderf.

Keeas vroeger neeiu uo mciapi, die thans op Java in werking is en door c wiens gloeiende laharstroomen en gifgassen c niet minder dan zevenhonderd menschen 1 den dood hebben gevonden, zijn verschrik- ï kelijke krachten getoond ; en reeds menige rustige dessa is voor jaren terug bedolven < onder de dood en verderf brengende asch on . gloeiende steenbrokken, die door den reus werden uitgebraakt over het vredige landschap. Sedert het jaar 1786 is de geschiedenis van den Merapi vrijwel bekend. Dr. W. van Bemmelen verschaft er in zijn boek: „Naar hooge toppen en diepe kraters” eenige interessante gegevens over, waaraan wij er voor dit artikel een aantal ontleenen. De eerste betrouwbare berichten over den Merapi zijn, volgens dr. Van Bemmelen, van \ an Boekbold die in het jaar 1786, kort na een uitbarsting, den berg tweemaal besteeg. Toen waren de hellingen nog met wouden bedekt, maar boven op den top vond hij, voor de menschen in de vlakte verborgen, een dor woest eiland door een ringwal omgeven; daarop verhief zich de gloeiende slakkenkegel als „een hoop brandende steenkool”. Een halve eeuw moest er verloopen, voordat weer een man, gedreven door wetenschappelijke belangstelling, den vulkaan beklom en thans nauwkeurige berichten mee naar beneden bracht. Wel waren Pieter Mercus en Nahuys in 1820 boven, maar hun beschrijving is te vaag om er eenige topografische gegevens aan te ontleenen. Jammer is dat zeker, want dc berg stond aan den vooravond van een hevige uitbarsting en het zou belangwekkend hebben kunnen zyn nadere gegevens omtrent de grootte van den slakkenkegel te hebben gekregen uit een tijd, toen de spanningen in het binnenste al groot waren geworden. Het s c h r i k k e 1 ij k spel begint... Kuim twee jaar later, op den 27sten December van het jaar 1822, begon hetschiikkelyk spel met aardbevingen, die in toenemende hevigheid vermoedelijk den berg inwendig verscheurden zoodat de gloeiende lava en gassen uit zijn vuurhaard door de geweldige drukkingen van de zich verwringende aardkorst door de kraterpijp naar den top werd geperst om daar hot luchtruim in te worden geslingerd. Asch en gloeiende steenbrokken werden onder daverend gedonder uitgeworpen, vuurstroomen daalden langs zijn flanken af, alle woudbegroeiïng weg — vagende ....

Dessa’s, op de Westhelling gelegen, werden f ider de afstortènde steenhoopen bedolven of ( >or het vuur verbrand en helgrijze asch , idekte de Kedoe-vlakte, als ware de winter i de tropen gekomen. Vijf dagen hield deze verschrikking aan en rarna viel acht dagen lang de regen in roomen neer. Zoodat steenen en modder ich in woeste bandjirs uit de opgevulde wijnen over de vlakten uitstortten en ruchtbare akkers in woestijnen veranderden. Toen Junghuhn in 4836 op Solo kwam ras. daar nog een oude Europeaan, tuinman p het lustverblijf van den soesoehoenan, die e uitbarsting had meegemaakt en uit zijn erinneringen verhaalde, vooral over het onderend geweld. Dat was toch het laatste eluid dat hij in zijn leven had gehoord; zant de Merapi keirde hem welgemikt een :ei op zijn kop, die hem niet het leven, maar vel het gehoor benam. In de volgende decade weet de Merapi ïog genoeg krachten te vinden ondanks de voortdurende afwerping van gloeiende steeien, om tweemaal met groote hevigheid uit e barsten. Eerst in 1846. Zware bandjirs door de ravijnen van den Wara, Gendoel en Blongkeng sijn het gevolg. Daarna in 1849, en honderdduizenden hoffieboomen vallen aan den aschregen ten slachtoffer. In Magelang ligt de asch drie kwart palm dik. Er gebeurt iets merkwaardigs.

Twaalf jaar later gebeurt er iets merk- I .vaardigs : de Merapi braakt zijn prop uit en I aen zekere Wilson vindt tot zijn verbazing I n 1861 een leeg kratergat van 40(3 Meter I breed en minstens 250 Meter diep. Zou de I kolenmijt in de gloeiende diepte van de I kraterpijp weggezonken zijn en de krater I zich boven haar, met van de wanden afge- I vallen puin gevuld hebben, of zouden inder- I daad bij een uitbarsting in 1861 alle blok- | ken uit den krater geworpen zijn? Het eerste komt dr. Van Bemmelen het I waarschijnlijkste voor. In elk geval begint het spel spoedig op- I 1 nieuw en stolt de langzaam naar boven ge- I perste lava tot een nieuwen slakkenkegel, | wat van uitbarstingen vergezeld gaat. In 1864 was de krater juist boordevol, I want toen Arriens, 25 jaar na zijn eerste be- I stijging in 1839 opnieuw boven kwam, vond I hij tot zijn stomme verbazing den top geheel I vlak en zonder eenig spoor van vulkanische I werking. ;,Als“, zoo schrijft hij," de top zich I nu met geboomte bedekte, zou men al die I berichten omtrent het woeste spel van den I berg in twijfel kunnen trekken." Maar de Merapi zorgde wel, dat er geen de I minste twijfel omtrent zijn wispelturig karakter zou overblijven, want hij ging voort met j zijn prop op te werken, steenen af te wer- I pen, van tijd tot. tijd met luid gebrul de blok- | ken en vlammen hemelhoog op te slingeren I en met verwoestende bandjirs van modder I en steenen de vruchtbare vlakten te teis- I teren, totdat hij in 1880 een wijle adem I moest scheppen. Die rust duurt echter maar kort; spoedig — I in April 1883 — is de geweldenaar weer op « adem gekomen en begint de onheilzwangere kegel weer aan te zwellen. Verbeek ziet hem in December al even hoog als de kraterrand reiken en in 1885 bevindt Stoop dat hij boven het Koeningravijn den kraterwal heeft doorgebroken.

Een ware lijdensgeschiedenis. C In 1890 is hij weer 30 Meter hooger geworlen, de steenstortingen nemen toe en de nodderbandjirs storten zich herhaaldelijk over le tabaks- en suikervelden. Het wordt een • ■ vare lijdensgeschiedenis. c In 1903 gaat de mijningenieur Van Bosse ïaar boven en merkt op dat een piek van «estolde lava uit de westelijke helling van ien blokkenkegel (die de Javanen Goenoeng } knjer, d.i. nieuwe berg noemen) is uitgeperst. De Mesdjidan Baroe, zoo genoemd naar oen scherpen, opvallenden rotstand van aen noorlelijken kraterwal, Mesdjidan geheeten, blijft neer dan 10 jaren bestaan, maar is nu ook ( ;er ziele-, zooals wij weldra zullen hooren. Een nieuwe r amp i n 1904. Irf 1904 is er alweer een ramp te boekstaven, bij een heftige puinstorting door het Wararavijn vallen tal van slachtoffers en i gewonden. Het zijn zij, die uil hun huizen gevlucht en door de heëte luchtstroomen zijn verband. Na veel ellende op de velden komt in 1905 de Topografische Dienst den top nauwkeurig opmeten, ’t Moge dan niet helpen tegen de uitbarstingen, het kan wellicht een waarschuwing worden tegen dreigend gevaar in de- richting van één of meer der verschillende ravijnen. Dr. Wurth, als Zwitser met bergen vertrouwd, daalt in het westelijk deel van don krater dat nog niet door de blokken van den Goenoeng Anjer is overdekt, af en maakt daar eenige merkwaardige foto’s. In den Pasar Boebar vindt een andermaal een treurig ongeluk plaats; een gezelschap toeristen nadert onvoorzichtig den voet van den s teilen rotsstapel; een lawine komt plotseling naar beneden; ze vluchten, maar een steen schiet met ontzettende vaart op hen af en één hunner, een jong meisje uit Semarang, wordt op slag gedood In 1909 herhaalt de opnemer Van Hout het werk van .Jopp van vier jaar tevoren en teekent een nieuwe, even nauwkeurige kaart. En steeds blijft .er b, .voging, komt er verandering in den kratertop van den geweldenaar die al zoovele menschenlevens op zijn geweten heeft. Thans Totdat, na de ramp van 1920, nu in 1930 een nieuwe uitbarsting, vreeselijker in haar gevolgen dan eenige vorige van den Merapi, dood en verderf heeft gebracht, diepe rouw en panische angst Zevenhonderd menschen zijn van deze eruptie het slachtoffer geworden, ongerekend nog de ontzettend groote materieele schade die door deze ramp is veroorzaakt en die ontzaglijke sommen gelds noodig maakt tot leniging van den nood. Het beroep op de liefdadigheid van allen in Ned.-Indië zal dan ook hopeliik niet tevergeefs zijn. De berg heeft getoornd, gebrand en gemoord. Laat ons allen doen wat wij kunnen om de wonden door deze intens dramatische gebeurtenis geslagen zooveel mogelijk te verzachten.

Een kaartje, gevende een overzicht van Merapi en omgeving.

TERJEMAHAN:

SEJARAH GUNUNG API .

HALAMAN PERTAMA. Edisi ini terdiri dari empat halaman.

SEBELUMNYA DARI BAR 11 DI vat DI v«n ucin ivitrv«ri. Kisah yang penuh kekerasan dan kehancuran.

Letusan Gunung Merapi, yang kini aktif di Jawa dan aliran lahar berapi serta gas beracunnya telah menewaskan tidak kurang dari tujuh ratus orang, telah menunjukkan kekuatannya yang menakutkan; dan banyak desa yang damai terkubur bertahun-tahun yang lalu di bawah abu pembawa kematian dan bongkahan batu yang menyala-nyala, yang dimuntahkan raksasa itu ke lanskap yang damai. Sejarah Gunung Merapi telah relatif dikenal sejak tahun 1786. Dr. W. van Bemmelen memberikan beberapa informasi menarik tentangnya dalam bukunya "Naar hooge toppen en diep kraters" (Menuju puncak tinggi dan kawah dalam), yang beberapa bagiannya kami pinjam untuk artikel ini. Laporan terpercaya pertama tentang Gunung Merapi , menurut Dr. Van Bemmelen, berasal dari Boekbold, yang mendaki gunung itu dua kali pada tahun 1786, tak lama setelah letusan . Pada saat itu, lerengnya masih ditutupi hutan, tetapi di puncak, tersembunyi dari publik di dataran, ia menemukan sebuah pulau tandus dan terpencil yang dikelilingi oleh benteng; Di atasnya menjulang kerucut skoria yang bercahaya seperti "tumpukan batu bara yang terbakar." Setengah abad harus berlalu sebelum orang lain, didorong oleh minat ilmiah, mendaki gunung berapi itu dan membawa kembali laporan yang akurat. Pieter Mercus dan Nahuys memang telah mendaki gunung berapi itu pada tahun 1820, tetapi deskripsi mereka terlalu samar untuk mendapatkan informasi topografi apa pun darinya. Ini tentu saja disayangkan, karena gunung itu berada di ambang letusan dahsyat, dan akan menarik untuk mendapatkan informasi yang lebih rinci tentang ukuran kerucut skoria dari saat tegangan di dalam interiornya sudah menjadi besar. Permainan Mengerikan Dimulai... Dua tahun kemudian, pada tanggal 27 Desember 1822, permainan mengerikan dimulai, dengan gempa bumi yang kemungkinan besar merobek gunung dari dalam dengan intensitas yang meningkat, sehingga lava dan gas yang bercahaya dari intinya dipaksa melalui pipa kawah oleh tekanan luar biasa dari kerak bumi yang berputar ke puncak, di mana mereka terlempar ke udara panas. Abu dan bongkahan batu yang menyala terlontar di tengah gemuruh, aliran api menyembur menuruni sisi-sisinya, menyapu bersih seluruh tutupan hutan—

Desa-desa, yang terletak di lereng barat, terkubur di bawah tumpukan batu yang runtuh atau terbakar oleh api, dan abu abu terang menutupi dataran Kedu, seolah-olah musim dingin telah tiba di daerah tropis. Kengerian ini berlangsung selama lima hari, dan kemudian hujan turun deras selama delapan hari. Sehingga batu dan lumpur mengalir keluar dari gunung-gunung yang terisi dalam arus deras melintasi dataran, mengubah ladang subur menjadi gurun. Ketika Junghuhn tiba di Solo pada tahun 4836, ada seorang Eropa tua lainnya, seorang tukang kebun di kediaman liburan Susuhunan, yang telah menyaksikan letusan tersebut dan menceritakan dari ingatannya, terutama tentang kekerasan yang mendasarinya. Itu, bagaimanapun, adalah suara terakhir yang dia dengar dalam hidupnya; Merapi telah mengirimkan telur yang tepat sasaran ke kepalanya, yang tidak merenggut nyawanya, tetapi merampas pendengarannya. Selama satu dekade berikutnya, meskipun terjadi pelepasan batuan berapi yang konstan, Merapi masih berhasil mengumpulkan cukup kekuatan untuk meletus dua kali dengan dahsyat. Pertama pada tahun 1846, menyebabkan banjir besar melalui jurang-jurang. dari Wara, Gendoel, dan Blongkeng. Kemudian pada tahun 1849, ratusan ribu pohon hasil pemangkasan menjadi korban hujan abu. Di Magelang, abu tersebut setebal tiga perempat telapak tangan. Sesuatu yang luar biasa terjadi.

Dua belas tahun kemudian, sesuatu yang luar biasa terjadi: Merapi meletuskan sumbatnya, dan seorang bernama Wilson, yang terkejut, menemukan pada tahun 1861 sebuah lubang kawah kosong selebar 40,3 meter dan sedalam setidaknya 250 meter. Apakah tumpukan batubara itu tenggelam ke kedalaman kawah yang berpijar, dan kawah di atasnya terisi puing-puing yang jatuh dari dinding, atau apakah semua bongkahan itu benar-benar terlempar keluar dari kawah selama letusan pada tahun 1861? Kemungkinan pertama tampaknya lebih mungkin bagi Dr. Van Bemmelen. Bagaimanapun, permainan segera dimulai lagi, dan lava yang perlahan-lahan terdorong ke atas mengeras menjadi kerucut abu baru, yang disertai dengan letusan. Pada tahun 1864, kawah itu penuh hingga meluap, karena ketika Arriens, 25 tahun setelah pendakian pertamanya pada tahun 1839, ia mencapai puncak lagi, dan ia terkejut menemukan puncak itu benar-benar datar dan tanpa jejak aktivitas vulkanik. "Jika," tulisnya, "puncak gunung itu sekarang tertutup pepohonan, orang mungkin mempertanyakan semua laporan tentang perilaku liar gunung itu." Tetapi Merapi memastikan bahwa tidak ada keraguan sedikit pun tentang sifatnya yang berubah-ubah, karena gunung itu terus menggerakkan sumbunya, melemparkan batu, kadang-kadang melemparkan bongkahan dan api ke langit dengan raungan keras, dan menghancurkan dataran subur dengan lemparan lumpur dan batu yang dahsyat, sampai akhirnya harus beristirahat pada tahun 1880. Namun, istirahat ini hanya berlangsung singkat; segera—pada bulan April 1883—sang tiran itu kembali beristirahat, dan kerucut yang mengancam itu mulai membengkak lagi. Verbeek melihatnya sudah mencapai setinggi tepi kawah pada bulan Desember, dan pada tahun 1885 Stoop mendapati bahwa ia telah menembus dinding kawah di atas Ngarai Konin.

Sebuah kisah nyata penderitaan. Pada tahun 1890, gunung itu telah menjulang setinggi 30 meter lagi, longsoran batu meningkat, dan dataran lumpur berulang kali menerjang ladang tembakau dan tebu. Ini menjadi kisah nyata penderitaan. Pada tahun 1903, insinyur pertambangan Van Bosse naik ke sana dan memperhatikan bahwa puncak lava yang mengeras telah muncul dari lereng barat sebuah kerucut blok (yang oleh orang Jawa disebut Goenoeng knjer, yaitu gunung pengetahuan tentang gunung , turun ke bagian barat kawah, yang belum tertutup oleh bongkahan batu Goenoeng Anjer, dan ia mengambil beberapa foto yang luar biasa di sana. Di Pasar Boebar, kecelakaan tragis lainnya terjadi; sekelompok turis dengan ceroboh mendekati kaki tumpukan batu; longsoran tiba-tiba turun; mereka melarikan diri, tetapi sebuah batu meluncur ke arah mereka dengan kecepatan luar biasa, dan salah satu dari mereka, seorang gadis muda dari Semarang, tewas seketika. Pada tahun 1909, surveyor Van Hout mengulangi pekerjaan Jopp dari empat tahun sebelumnya dan menggambar peta baru yang sama akuratnya. Dan hingga kini, masih ada perubahan yang terus terjadi di puncak kawah gunung berapi yang telah merenggut begitu banyak nyawa. Hingga, setelah bencana tahun 1920, kini pada tahun 1930 , letusan baru, yang dampaknya lebih mengerikan daripada letusan sebelumnya di Merapi , telah membawa kematian dan kehancuran, duka cita yang mendalam, dan kepanikan. Tujuh ratus orang telah tewas akibat letusan ini. Letusan ini telah menjadi korban, belum lagi kerusakan material yang sangat besar yang disebabkan oleh bencana ini, yang membutuhkan sejumlah besar uang untuk meringankan penderitaan. Semoga seruan untuk amal dari seluruh Hindia Belanda tidak sia-sia. Gunung itu telah mengamuk, membakar, dan membunuh. Marilah kita semua melakukan apa yang kita bisa untuk meringankan luka yang ditimbulkan oleh peristiwa yang sangat dramatis ini sebisa mungkin.

Peta yang memberikan gambaran umum tentang Merapi dan sekitarnya.

Link Koran: Deli courant (23-12-1930)